İnsan Hakları Avrupa Mahkemesinin 8 Aralık 2020 tarihli Victor Rotaru v. Moldova Cumhuriyeti kararı yerel makamların, üçüncü bir kişiye (bankaya) olan borcunu ödemesini gerektiren mahkeme kararına uymaması nedeniyle başvurucunun pasaportunu yenilemeyi reddetmeleri ile ilgilidir.

Mahkeme oybirliği ile aldığı Daire kararında yerel nüfus müdürlüğünün, kanunda belirtilen tek şartı (borcun geri ödenmemesi) sağlamasına karşın başvurucuya pasaport vermeyi reddetmesini İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesine Ek 4 No’lu Protokolün 2. maddesini (seyahat özgürlüğü) ihlal ettiğine hükmetmiştir. Pasaport alma yasağının süresi belirsizdir ve tedbirin orantılı olup olmadığının hiçbir aşamada incelendiği görülmemektedir.

Mevcut davada uygulanan yerel mevzuat başvurucuya yetkililerin görevini kötüye kullanması riskini engellemeye yönelik yeterli usul güvencesi sağlamamaktadır ve başvurucu, demokratik bir toplumdaki hukuka üstünlük kuralının koşullarından biri olan keyfiliğe karşı korumadan mahrum bırakılmıştır.

Fransızca kararın tamamını buradan okuyabilirsiniz. Kararın özet çevirisi B. Günsu Karacaoğlan tarafından yapılmıştır.

Rotaru v. Moldova Cumhuriyeti, Başvuru No. 26764/12, Karar Tarihi: 08.12.2020

Olguların Özeti

Başvurucu Victor Rotaru Moldova vatandaşıdır.

11 Haziran 1998’de Botanica Mahkemesi başvurucuya banka kredi borcunu gecikme cezası ile birlikte ödemesini emretmiştir. Mahkemenin bu kararı kesinleşmiştir.

2004’te başvurucu ailesiyle birlikte Romanya’ya yerleşmiştir. 2007 yılında banka, nüfus müdürlüğünden başvurucuya seyahat belgesi vermeyi reddetmesini talep etmiş; 2009 yılında mahkeme kararlarını icra ile yetkili makam, bankaya başvurucu aleyhine bir icra takibi yapılmayacağını bildirmiştir.

14 Ocak 2010’da başvurucu Moldova’ya dönmüş ve pasaportunun yenilenmesi talebinde bulunmuştur. 6 Nisan 2010’da bu talep, başvurucunun bankaya olan borcunu ödememesi sebebiyle yerel mevzuata dayandırılarak reddedilmiştir. Bu karara karşı başvurucu, seyahat özgürlüğüne yasaya aykırı müdahale edildiği ve ilamlı icraya başvurulması için 3 yıllık zamanaşımı süresinin geçtiğini belirterek mahkemeye başvurmuştur.

1 Eylül 2010’da banka, 1998 tarihli kararın icrası için başvurmuş, 18 Eylül 2010’da icra memuru başvurucuya pasaport verilmesini yasaklamıştır. İstinaf mahkemesi dayanaktan yoksun olduğu gerekçesiyle başvuruyu reddetmiş, pasaport başvurusunun reddedilmesini yerel mevzuat gereği yasal bulmuş ve 1998 tarihli kararda belirtilen borcun ödenmemesi sebebiyle bu reddin gerekçelendirildiğine karar vermiştir.

19 Mart 2011’de başvurucu tamamlayıcı bir sav ileri sürmüştür. Buna göre uygulanacak kanunlar uyarınca yalnızca icra memuru pasaport alınmasını yasaklayabilirken, pasaportunun yenilenmesi için yaptığı ilk başvuruda henüz icra memurunun koyduğu bir yasak yoktur. Bu sebeple yerleşim yeri olan Romanya’ya dönememiş, ailesiyle bir araya gelememiş ve oradaki işini de kaybetmiştir. Yüksek Mahkeme bu başvuruyu reddetmiştir.

İhlal İddiaları

Sözleşmeye Ek 4 No’lu Protokolün 2. maddesine dayanan başvurucu, seyahat özgürlüğün yasaya aykırı ve orantısız şekilde müdahale edildiğini iddia etmiştir.

İHAM’a başvuru 24 Nisan 2012 tarihinde yapılmıştır.

Mahkemenin Kararı

4 No’lu Ek Protokolün 2. maddesi

Mahkeme, olayda yetkililerin ihtilaflı tedbiri mahkeme kararıyla tespit edilen “ödenmemiş borç bulunduğu hallerde pasaport vermeyi reddetmeye” olanak tanıyan yerel mevzuat hükmüne dayandırdıklarını kaydetmiştir. Taraflar arasında buna ilişkin bir ihtilaf yoktur. Fakat iç hukuktaki öngörülebilirlik ile hukukun üstünlük arasındaki uyarlığa baktığında Mahkeme, maddenin kısaca ve çok genel şekilde yazıldığını gözlemlemiştir ve burada nüfus müdürlüğünün izleyeceği usul ya da bu tedbiri uygularken gerekliliği takdir veya süresi konusundaki hareket alanı belirsizdir. Mevzubahis hükümde, yasağın hangi durumlarda kalkacağı da belirtilmemiştir. Olayda, tedbirin orantılılığına ilişkin herhangi bir kontrol yapıldığı anlaşılmamaktadır. Bu sebeplerle Mahkeme, başvurucunun talebinin reddedilmesini süresi belirsiz bir idari işlem olarak değerlendirmiş ve bunun 4 No’lu Ek Protokolün 2. maddesi kapsamındaki yükümlülüklere aykırı olduğunu hatırlatmıştır.

Bununla birlikte Mahkeme, olayın niteliği gereği kanunilik ve orantılılığa ilişkin herhangi bir yargısal değerlendirme yapılıp yapılmadığını incelemek durumundadır. Böylesi bir inceleme, tedbir, başvurucuyu borç ödemeye mahkum eden karardan on iki yıl sonra ve daha icra memuru önünde bir takip olmayan bir zamanda alındığı için daha da gereklilik kazanmıştır.

Mahkeme, yerel mahkemelerin ihtilaf konusu tedbirin ilgili mevzuata uygun olduğunu tespitle yetindiklerini kaydetmiştir. Buna karşılık, pasaport verilmesinin reddinin, özellikle de ilamların icrası için 3 yıllık zamanaşımı süresi belirleyen hükümlerle uyumlu olup olmadığına değinmemişlerdir. Her ne kadar alacaklı, icra takibi başlatmışsa da bu, başvurucunun pasaport yenileme talebinden sonra gerçekleşmiştir.

Her halde yerel mahkemeler başvurucunun kişisel durumunu ve müdahalenin orantılılığını incelememiştir. Yetkililerin, başvurucunun seyahat özgürlüğünü kısıtlayan tedbiri düzenli olarak inceleme yükümlülüğü konusunda Mahkeme, bu müdahalenin muhtemelen uzun yıllar boyunca sürdüğünü kaydetmiştir. Ayrıca, idarenin pasaport vermemesine itirazın reddedilmesinden sonra seyahat yasağını gerekçesine yönelik başka bir inceleme yapılmamıştır. Bunun sebebi ise iç hukukta bu imkanın tanınmamış olmasıdır.

Mahkeme, başvurucunun seyahat özgürlüğüne yapılan müdahalenin “kanuni” olmadığını ve 4 No’lu Ek Protokolün 2. maddesini ihlal ettiğine hükmetmiştir.

Adli Tazmin (41. Madde)

Başvurucuya 3,000 EUR manevi tazminat ödenmesine hükmedilmiştir.

https://anayasagundemi.com/2020/12/16/ihamin-rotaru-v-moldova-cumhuriyeti-kararinin-ozet-cevirisi-bankaya-olan-borcu-nedeniyle-belirsiz-bir-sure-boyunca-basvurucunun-pasaportunu-yenilemesine-izin-verilmemesi-kanunilik/amp/?__twitter_impression=true